Łódź, ul. Moniuszki 10 / ul. Sienkiewicza 21
W gmachu tym
w latach 1946 – 1956
Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi
skazywał na śmierć i wieloletnie więzienie
patriotów polskich
wiernych Bogu i Ojczyźnie
Kobiety Konspiracyjnego Wojska Polskiego przed Wojskowym
Sądem Rejonowym w Łodzi (1946–1955)
KAROLINA FEDER (UNIWERSYTET ŁÓDZKI)
Pomysł utworzenia wojskowych sądów rejonowych powstał w lutym 1945 r. w Wydziale Sądownictwa Wojskowego.
Zrodził się po zauważeniu trudności w podejmowaniu spraw osób cywilnych przez wojskowe sądy garnizonowe, które nie były zorganizowane według podziału administracyjnego kraju, a także
nieskuteczności sądownictwa powszechnego w stosowaniu represji politycznych.
Decyzję o ich powołaniu podjęto podczas odprawy z udziałem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego – Michała Roli-Żymierskiego, prezesa Najwyższego Sądu Wojskowego – płk. Aleksandra Michniewicza, naczelnego prokuratora wojskowego – Jana Mastalerza, przedstawicieli Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, Głównego Zarządu Informacji i najwyższych władz partyjnych, która odbyła się 3–4 grudnia 1945 r.
Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi [dalej: WSR w Łodzi] rozpoczął swoją działalność w marcu 1946 r.
Obejmował swoim zasięgiem powiaty: konecki, kutnowski, łęczycki, łowicki, łódzki, opoczyński, piotrkowski, radomski, rawski, sieradzki, skierniewicki, wieluński i zduńskowolski.
W okresie działania łódzkiego sądu funkcję szefów sprawowali kolejno: Mikołaj Nippe, Bronisław Ochnio oraz Henryk Andrysiak. Po rozbiciu podziemia niepodległościowego uznano wojskowe sądy rejonowe za zbędne i zlikwidowano je 30 kwietnia 1955 r.
Za przynależność do organizacji niepodległościowych ferowano bardzo wysokie wyroki. Jednym z ugrupowań, którego sprawami zajmował się WSR w Łodzi było Konspiracyjne Wojsko Polskie [dalej: KWP], największa konspiracyjna
organizacja w województwie łódzkim. Chociaż to mężczyźni przeważali w tym ugrupowaniu, bo to głównie oni uczestniczyli w akcjach bojowych – w działalność, a także w pomoc KWP angażowało się również bardzo wiele kobiet.
Szczególnie istotna była pomoc tych, które udzielały partyzantom schronienia, noclegu i wyżywienia.
Bez ich wsparcia członkowie konspiracji niepodległościowej zostaliby bardzo szybko wytropieni.
W dużej mierze to dzięki narażaniu przez nie życia możliwe było tak długie funkcjonowanie KWP.
W opracowaniach nie wybijają się one jednak specjalnie na pierwszy plan, często są określane jako narzeczona, żona, matka, kochanka, itp. jakiegoś członka organizacji.
Joanna Żelazko, Łódź
Żołnierze konspiracyjnych organizacji niepodległościowych przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi (1946-1955)
Wojskowe Sądy Rejonowe (WSR) były w powojennej Polsce jednym z elementów komunistycznego wymiaru sprawiedliwości, elementem niezwykle ważnym — ze względu na fakt, że w latach 1946 – 1955 wspomagały działania aparatu bezpieczeństwa w walce z żołnierzami konspiracyjnych organizacji niepodległościowych.
Sędziowie WSR, pomimo wojskowego statusu tych jednostek, otrzymali uprawnienia do skazywania osób cywilnych, oskarżonych o tzw. przestępstwa przeciwko państwu.
Pod tym określeniem komuniści rozumieli wszelkie działania tej części społeczeństwa, która pozostała wierna polskiemu rządowi emigracyjnemu w Londynie, mające na celu przywrócenie jego władzy w kraju.
Żołnierze organizacji konspiracyjnych, dochowujący złożonej przysięgi, stali się w tzw. demokratycznej Polsce wrogami władzy kom unistycznej.
Z powodu swoich poglądów byli aresztowani i torturowani przez funkcjonariuszy urzędów bezpieczeństwa, a następnie skazywani przez sędziów wojskowych.
Ferowanie wysokich wyroków miało wyeliminować (niekiedy na zawsze) przeciwników nowego ustroju, którzy podjęli z nim aktywną walkę, oraz zniechęcić do oporu niezdecydowanych.
